рдлрд░ीрджाрдмाрдж 04 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░। рднाрдЬрдкा, рдЬिрд▓ा рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдЕрдЯрд▓ рдХрдорд▓ рдкрд░ рдЖрдпोрдЬिрдд рдк्рд░ेрд╕ рд╡ाрд░्рддा рдоें рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд░ाрдЬ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдХृрд╖्рдгрдкाрд▓ рдЧुрд░्рдЬрд░ рдиे рдХрд╣ा рдХि рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕ंрдХрд▓्рдк рдПрдХ рдиाрд░ा рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдФрд░ рд╡िрдХрд╕िрдд рднाрд░рдд рдХी рдиींрд╡ рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рдЖрд╣्рд╡ाрди рд╣ै рдХि рд╣рдо рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдоें рдмрдиे рдЙрдд्рдкाрджों рдХो рдЕрдкрдиाрдП, рдЕрдкрдиी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдЧрд▓े рд▓рдЧाрдПं, рдФрд░ рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░ें। рд╣рд░ рдШрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी, рдШрд░-рдШрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╣рдоाрд░ा рдоंрдд्рд░ рд╣ै, рд╣рдоाрд░ा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ै, рдФрд░ рд╣рдоाрд░ी рд╢рдХ्рддि рд╣ै। рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХेрд╡рд▓ рдЖрд░्рдеिрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╣ी рдирд╣ीं рд╣ै, рдпрд╣ рд╣рдоाрд░ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рдЖрдд्рдоा рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै।
рджुрдиिрдпा рдоें рднाрд░рдд рдХा рдпोрдЧ, рдЖрдпुрд░्рд╡ेрдж, рд╣рд╕्рддрд╢िрд▓्рдк, рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рдЙрдж्рдпोрдЧ, рдпрд╣ рд╕рдм рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдкрд╣рдЪाрди рдмрдиा рдЪुрдХे рд╣ैं। рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдХे рдХाрд░ीрдЧрд░ों, рдХिрд╕ाрдиों, рдЫोрдЯे рд╡्рдпाрдкाрд░िрдпों, рдФрд░ рд╣рдоाрд░े рдЙрдж्рдпрдоिрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдПрдХ рд╕рдо्рдоाрди рд╣ै। рдЬрдм рд╣рдо рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдЕрдкрдиाрддे рд╣ैं, рддो рд╣рдо рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХी рдоिрдЯ्рдЯी рд╕े рдЬुрдб़рддे рд╣ैं, рдЕрдкрдиे рд▓ोрдЧों рдХी рдоेрд╣рдирдд рдХो рд╕рдо्рдоाрди рджेрддे рд╣ैं, рдФрд░ рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХो рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдмрдиाрдиे рдХी рджिрд╢ा рдоें рдПрдХ рдХрджрдо рдмрдв़ाрддे рд╣ैं। рджेрд╢ рдХी рд╕рднी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХी рдПрдХ рд╣ी рджрд╡ा рд╣ै рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд ।
рдЗрд╕ рдк्рд░ेрд╕ рд╡ाрд░्рддा рдоें рднाрдЬрдкा рдЬिрд▓ा рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдкंрдХрдЬ рдкूрдЬрди рд░ाрдордкाрд▓, рдк्рд░рджेрд╢ рдк्рд░рд╡рдХ्рддा рдмिрдЬेрди्рдж्рд░ рдиेрд╣рд░ा, рдЬिрд▓ा рдоिрдбिрдпा рдк्рд░рднाрд░ी рд╡िрдиोрдж рдЧुрдк्рддा, рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд рдЬिрд▓ा рд╕ंрдпोрдЬрдХ рд╕ीрдоा рднाрд░рдж्рд╡ाрдЬ, рдЬिрд▓ा рд╕рд╣ рд╕ंрдпोрдЬрдХ рдиीрд░рдЬ рдоिрдд्рддрд▓, рдЧिрд░्рд░ाрдЬ рдд्рдпाрдЧी, рдЬिрд▓ा рдорд╣ाрдоंрдд्рд░ी рдЪौрдзрд░ी рдк्рд░рд╡ीрдг рдЧрд░्рдЧ, рд╢ोрднिрдд рдЕрд░ोреЬा, рдЬिрд▓ा рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рд╕рдЪिрд╡ рд░ाрдЬ рдорджाрди, рдЬिрд▓ा рд╕рдЪिрд╡,рднाрдЬрдкा рдордиीрд╖ рдЫोंрдХрд░ рд╡ рдЕрди्рдп рднाрдЬрдкा рдиेрддा рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд░рд╣े ।
рдЧुрд░्рдЬрд░ рдиे рдХрд╣ा рдХि рджрдд्рддोрдкंрдд рдаेंрдЧрдб़ी рдЬी рдиे рд╣рдоें рд╕िрдЦाрдпा рдЖрд░्рдеिрдХ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рд╣ी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рд╣ै, рднाрд░рддीрдп рдЙрдж्рдпोрдЧ рдФрд░ рд╢्рд░рдоिрдХ рд╣рдоाрд░ी рддाрдХрдд рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी, рдХृрд╖ि рдФрд░ рд▓рдШु рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрдХрд░ рдпрд╣ рджिрдЦाрдпा рдХि рд╣рдоाрд░ा рд╡िрдХाрд╕ рд╣рдоाрд░े рд╣ाрде рдоें рд╣ै। рдпрд╣ी рдк्рд░ेрд░рдгा рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рд╡рд░्рд╖ 1991 рдоें рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд рдХे рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдЖрдзाрд░ рдмрдиी рдЬिрд╕े рдЖрдЧे рдмрдв़ाрддे рд╣ुрдП рдоाрдирдиीрдп рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдирд░ेंрдж्рд░ рдоोрджी рдЬी рдиे рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा рдеा।
рдЖрдЬ рдоेрдХ рдЗрди рдЗंрдбिрдпा, рд╕्рдЯाрд░्рдЯрдЕрдк рдЗंрдбिрдпा, рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдЕрд╡рд╕ंрд░рдЪрдиा рдФрд░ "рд╡ोрдХрд▓ рдлॉрд░ рд▓ोрдХрд▓" рдЬैрд╕े рдЕрднिрдпाрди рдЗрд╕ी рд╡िрд░ाрд╕рдд рдХो рдЖрдЧे рдмрдв़ा рд░рд╣े рд╣ैं। рд╣рдоाрд░ी рд╢рдХ्рддि, рд╣рдоाрд░ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рд╣рдоाрд░ी рдЙрдж्рдпोрдЧ-рдХुрд╢рд▓рддा рд╣ी рд╣рдоें рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд рдХी рдКंрдЪाрдЗрдпों рддрдХ рд▓े рдЬाрдПрдЧी। рджेрд╢ рдоें рд╕्рд╡рджेрд╢ी, рд╕्рд╡рднाрд╖ा рдФрд░ рд╕्рд╡рднूрд╖ा рдпрд╣ рддीрдиों рд╕्рддंрдн рдоिрд▓рдХрд░ 'рд╡िрдХрд╕िрдд рднाрд░рдд' рдХी рдУрд░ рд▓े рдЬाрддे рд╣ुрдП 'рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд' рдХी рдиींрд╡ рддैрдпाрд░ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।
рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдХि рдкं. рджीрдирджрдпाрд▓ рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдЬी рдХा рдоाрдирдиा рдеा рдХि рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЖрдЬ рдоोрджी рдЬी рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рднाрдЬрдкा рдХी рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдЗрд╕ी рдоंрдд्рд░ рдкрд░ рдЪрд▓рддे рд╣ुрдП рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджे рд░рд╣ी рд╣ै। 'рдоेрдХ рдЗрди рдЗंрдбिрдпा' рд╕े рд▓ेрдХрд░ 'рд╕्рдЯाрд░्рдЯрдЕрдк рдЗंрдбिрдпा', 'рд╡ोрдХрд▓ рдлॉрд░ рд▓ोрдХрд▓' рд╕े рд▓ेрдХрд░ 'рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд' рддрдХ рд╣рд░ рдкрд╣рд▓ рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдпрд╣ी рд╣ै рдХि рд╣рдо рд╡िрджेрд╢ी рдиिрд░्рднрд░рддा рдХрдо рдХрд░ें рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдЙрдд्рдкाрджрди рдХो рдирдИ рдКंрдЪाрдЗрдпों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдПं।
рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдирд░ेंрдж्рд░ рдоोрджी рдЬी рдиे рд░рдХ्рд╖ा рд╕्рд╡рджेрд╢ीрдХрд░рдг, рдУрдбीрдУрдкी, рдЬीрдИрдПрдо/рдУрдПрдирдбीрд╕ी, рднाрд╖ा рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХिрдпों рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╡िрд░ाрд╕рдд рдкрд░ рдЧрд░्рд╡ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХे рд╡िрдЪाрд░ рдХो рдЖрдЧे рдмрдв़ाрдпा рд╣ै। рдЕрдм рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХेрд╡рд▓ рдЦाрджी рдпा рджीрдпे рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдЖрдЬ рдпрд╣ рдм्рд░рд╣्рдоोрд╕ рдоिрд╕ाрдЗрд▓ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╕ेрдоीрдХंрдбрдХ्рдЯрд░ рддрдХ, рдЪिрдк рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╢िрдк рддрдХ рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рд╕्рддрд░ीрдп рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рд╢िрд▓्рдк рддрдХ рдлैрд▓ рдЪुрдХा рд╣ै। рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╣рдоाрд░ी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░рдиे рдФрд░ рднाрд░рдд рдХो рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдоें рдЖрдЧे рд▓े рдЬाрдиे рдХा рдоंрдд्рд░ рд╣ै। рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдирд░ेंрдж्рд░ рдоोрджी рдЬी рдиे рднी рдХрдИ рдмाрд░ рджेрд╢ рд╕े рдЖрд╡ाрд╣рди рдХिрдпा рд╣ै рдХि рджेрд╢рд╡ाрд╕ी рдЬो рднी рдЦрд░ीрджें рд╡ो рджेрд╢ рдоें рд╣ी рдмрдиा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЪाрд╣े рджीрдкाрд╡рд▓ी рдХी рдоूрд░्рддिрдпां рд╣ों рдпा рдоोрдмाрдЗрд▓-рдЯीрд╡ी-рдл्рд░िрдЬ рд╣ो। рдЙрд╕рдоें рд╣िंрджुрд╕्рддाрди рдХी рдоिрдЯ्рдЯी рдХी рдЦुрд╢рдмू рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।
рд╕рднी рд╡्рдпाрдкाрд░ी рднाрдИ-рдмрд╣рди рдЬो рднी рдмेрдЪें рд╡ो рджेрд╢ рдоें рд╣ी рдмрдиा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЕрдм рд╣рдоें рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рднाрд░рдд рдХी рдиींрд╡ рдмрдиाрдиा рд╣ै। рдЧुрд░्рдЬрд░ рдиे рдХрд╣ा рдХि рдЬрдм рд╕े рдоोрджी рдХी рдиे рджेрд╢ рдХी рдХрдоाрди рд╕рдо्рднाрд▓ी рд╣ै рджेрд╢ рдиे рдЖрд░्рдеिрдХ рддрд░рдХ़्рдХ़ी рдХी рд╣ै, рднाрд░рдд рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЪौрдеी рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдмрдиा рд╣ै । рдоोрджी рдЬी рдиे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рдХेंрдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рджेрд╢ рдХे рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдмेрд╣рддрд░ рд░ेрд▓ рдФрд░ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдХрдиेрдХ्рдЯिрд╡िрдЯी, 140 рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд╡рди्рджे рднाрд░рдд рдЯ्рд░ेрди, рд░ेрд▓рд╡े рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░िрдлिрдХेрд╢рди, рдирдП рдирдП рд╣ाрдИрд╡े рдПрд╡ं рдПрдХ्рд╕рдк्рд░ेрд╕рд╡े, рдПрдпрд░рдкोрд░्рдЯ, рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдЖрдИ.рдЖрдИ.рдПрдо, рдПрдо्рд╕, рдЖрдИ.рдЖрдИ.рдЯी, рдоेрдбिрдХрд▓ рдХाрд▓ेрдЬ, рд╡िрд╢्рд╡ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдЦाрджी рдХी рдмिрдХ्рд░ी 2014 рд╕े рдкрд╣рд▓े 33 рд╣реЫाрд░ рдХрд░ोреЬ рд╕ाрд▓ाрдиा рдХी рдеी рдФрд░ рдЕрдм рдПрдХ рд▓ाрдЦ 70 рд╣реЫाрд░ рдХрд░ोреЬ рд░ूрдкрдпे рдХी рд╣ो рдЧрдИ рд╣ै |
рдЧुрд░्рдЬрд░ рдиे рдХрд╣ा рдХि рдЬрдм рд╣рдо рдЕрдкрдиे рдЙрдж्рдпोрдЧों рдХो рдордЬрдмूрдд рдХрд░рддे рд╣ैं, рдХौрд╢рд▓ рдФрд░ рддрдХрдиीрдХ рдХो рдмрдв़ाрд╡ा рджेрддे рд╣ैं, рддो рд╣рдо рди рд╕िрд░्рдл рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдмрдирддे рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рджुрдиिрдпा рдХो рднी рдЕрдкрдиी рд╢рдХ्рддि рдХा рдкрд░िрдЪрдп рджेрддे рд╣ैं। рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдирд░ेंрдж्рд░ рдоोрджी рдЬी рдХा рднी рдоाрдирдиा рд╣ै рдХि "рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдЙрдд्рдкाрджों рдХा рдорддрд▓рдм рдХрдо рдХीрдордд, рдЕрдзिрдХ рд╢рдХ्рддि рд╣ै।" рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд рдХा рд░ाрд╕्рддा рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдФрд░ рдиिрд░्рдоाрдг рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЬाрддा рд╣ै। рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕ंрдХрд▓्рдк рд╕े рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी। рд╣рдоाрд░ी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рддрднी рд╕ाрд░्рдердХ рд╣ोрдЧी рдЬрдм рд╣рдо рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдмрдиेंрдЧे।
рдЧुрд░्рдЬрд░ рдиे рдХрд╣ा рдХि рдЖрдЬ рднाрд░рдд рди рд╕िрд░्рдл рдЕрдкрдиी рд╕ेрдиा рдХे рд▓िрдП рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣рдеिрдпाрд░ рдмрдиा рд░рд╣ा рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдХрдИ рджेрд╢ों рдХो рд░рдХ्рд╖ा рдЙрдкрдХрд░рдг рдиिрд░्рдпाрдд рднी рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। 'рдоेрдХ рдЗрди рдЗंрдбिрдпा' рдФрд░ 'рдбिрдлेंрд╕ рдЗंрдбिрдЬिрдиाрдЗрдЬेрд╢рди' рдХे рдХाрд░рдг рдЖрдЬ рдЯैंрдХ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рддोрдк рдФрд░ рдб्рд░ोрди рддрдХ рднाрд░рдд рдоें рд╣ी рддैрдпाрд░ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं।
рдпрд╣ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд рдХा рд╕рдЪ्рдЪा рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ै। рдЖрдЬ рдЧांрд╡-рдЧांрд╡ рддрдХ рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдХ्рд░ांрддि рдкрд╣ुंрдЪी рд╣ै। рдоोрдмाрдЗрд▓ рдоैрди्рдпुрдлैрдХ्рдЪрд░िंрдЧ рдоें рднाрд░рдд рджुрдиिрдпा рдХा рджूрд╕рд░ा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рдЙрдд्рдкाрджрдХ рдмрди рдЧрдпा рд╣ै। UPI рдЖрдЬ рдкूрд░ी рджुрдиिрдпा рдоें рднाрд░рдд рдХा рдЧрд░्рд╡ рдмрдв़ा рд░рд╣ा рд╣ै। рдкрд╣рд▓े рд╣рдо рддрдХрдиीрдХ рдЖрдпाрдд рдХрд░рддे рдеे, рдЖрдЬ рджुрдиिрдпा рднाрд░рдд рд╕े рд╕ीрдЦ рд░рд╣ी рд╣ै, рдпрд╣ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рднाрд░рдд рдХा рдирдпा рдЪेрд╣рд░ा рд╣ै। рдЖрдЬ